Anna i Józef Kozłowscy

Anna i Józef Kozłowscy od jesieni 1943 do lipca 1944 roku ukrywali w swoim gospodarstwie uciekinierów z niemieckiego obozu pracy: 33-letniego Jakuba Plawkera i 16-letniego Maniusia Notowicza.

„Moi rodzice zrobili strasznie dużo, bo byli narażeni na śmierć. Ale mój ojciec był dobrego serca, duży katolik i wychował nas tak, żeby zawsze pomagać bliźnim” – mówiła podczas uroczystości jedna z córek Józefa Kozłowskiego.

W czasie okupacji hitlerowskiej Anna i Józef Kozłowscy wraz z siedmiorgiem dzieci mieszkali w Kolbuszowej. Żyło im się bardzo ciężko. Wskutek działań wojennych ich gospodarstwo zamieniło się w ruinę, została im tylko stara stodoła. Mieszkali u siostry Józefa, a Anna Kozłowska od początku okupacji była – już do końca życia – obłożnie chora.

Jesienią 1943 r. krewny zapytał ich, czy nie przyjęliby na kilka dni dwóch Żydów z Kolbuszowej – uciekinierów z niemieckiego obozu pracy przymusowej. Mimo trudnych warunków życia Kozłowscy udzielili im schronienia. W ten sposób trafili do nich 33-letniJakub Plawker i 16-letni Maniuś Notowicz.

Jakub i Marian razem z dużą grupą więźniów uciekli z obozu w listopadzie 1942 r. Plawker pochodził z dużej, kolbuszowskiej rodziny kupieckiej. Podczas wojny stracił całą rodzinę: żonę, synka i pięć sióstr (przeżył tylko jego starszy brat, który walczył w armii Andersa). Marian był synem znanego adwokata Osiasa Notowicza, który zginął w obozie Auschwitz-Birkenau. Jego matka Ida, siostra Niunia i brat Leon zostali prawdopodobnie zabici w obozie zagłady w Bełżcu.

Zaraz po ucieczce Jakubowi Plawkerowi i Maniusiowi Notowiczowi udzielił pomocy polski gospodarz Michał Bajor, dzięki któremu ukrywali się oni przez kilka miesięcy w lesie koło wsi Brzezówka. Ze względu na głód i na ryzyko wykrycia ich kryjówki, musieli znaleźć inne schronienie.

Kozłowscy przygotowali dla nich podziemny schron w stodole: zabezpieczone deskami wejście przykryli sianem i słomą. Dzielili się z ukrywanymi wszystkim, co mieli. Pomagała im młoda dziewczyna, Maria Snopkowska, która nosiła jedzenie do kryjówki. Jakub i Marian wychodzili ze schronu tylko nocami, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza i przemyć się w pobliskiej rzeczce Nil.

Podczas ukrywania było wiele momentów zagrożenia – m. in. kiedy w maju 1944 r. w stodole Kozłowskich zakwaterowano na 3 dni grupę niemieckich żołnierzy. Ciągły strach mocno odbił się na zdrowiu Anny i Józefa.

Kozłowscy przechowywali Plawkera i Notowicza aż do wyzwolenia w lipcu 1944 r. Po wojnie Jakub przeszedł na katolicyzm i został w Polsce. Zmienił nazwisko na Jan Płaszczyński. Znany wszystkim mieszkańcom jako „ostatni Żyd w Kolbuszowej”, zmarł w 1997 r. Maniuś Notowicz – obecnie Max Notowitz – wyemigrował do Niemiec w 1947 r. Potem wyjechał do USA i zamieszkał z rodziną w Memphis. Ze względu na zły stan zdrowia nie mógł uczestniczyć w ceremonii.

Józef Kozłowski zmarł w 1980, a jego żona Anna w 1981 roku. Do śmierci przyjaźnili się z Janem Płaszczyńskim, natomiast nigdy już nie spotkali Maxa Notowitza, który odwiedził Polskę dopiero w 1997 r.

4 kwietnia 2011 r. odbyła się w Kolbuszowej ceremonia pośmiertnego uhonorowania medalem„Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” Anny i Józefa Kozłowskich. Odznaczenie w imieniu Sprawiedliwych odebrały ich dzieci: Julia Kiwak, Maria Popek, Zofia Karkut i Stanisław Kozłowski.

Źródło

Jakub Plawker (po wojnie Jan Płaszczyński) w wieku 18 lat

Maniuś Notowicz (obecnie Max Notowitz) zaraz po wojnie.